ต่อมทอนซิลอักเสบ แท้จริงแล้วคืออะไร

   เพราะผู้ป่วยที่มีทอนซิลอักเสบเฉียบพลันจะมีอาการไข้ หนาวสั่น  เจ็บคอ  กลืนลำบาก แต่ด้วยอาการของทอนซิลอักเสบจะคล้ายไข้หวัด ทำให้คนส่วนใหญ่คิดว่าแค่ซื้อยามากินเองก็คงหาย แต่น้อยคนที่จะรู้ว่าทอนซิลอักเสบ สามารถพัฒนาเป็นโรคที่ร้ายแรงได้ แล้วต่อมทอนซิลอักเสบแท้จริงแล้วคืออะไร มีวิธีการรักษาได้อย่างไรบ้าง มาศึกษาข้อมูลไปพร้อมๆ กันค่ะ

ทำความรู้จักต่อมทอนซิล

   ต่อมทอนซิล เป็นต่อมน้ำเหลือง 2 ต่อม ข้างซ้ายและขวาในลำคอ ที่อยู่ด้านข้างกับโคนลิ้น มีหน้าที่ในการจับและทำลายเชื้อโรคที่เข้าสู่ร่างกายผ่านทางเดินอาหาร ระบบทางเดินหายใจ และช่วยสร้างภูมิคุ้มกันให้กับร่างกาย แต่ในขณะเดียวกันก็กลายเป็นที่เก็บกักเชื้อโรค ส่งผลให้มีอาการเจ็บคอเรื้อรังหรือต่อมทอนซิลโต/อักเสบได้  

ทอนซิลอักเสบคืออะไร

   “ทอนซิลอักเสบ” (Tonsillitis) เป็นภาวะอักเสบของต่อมทอนซิล โดยจะแบ่งเป็นชนิดเฉียบพลันและชนิดเรื้อรัง พบมากในเด็กอายุก่อน 10 ปี โดยเชื้อที่เป็นสาเหตุส่วนใหญ่เกิดจากเชื้อไวรัส รองลงมาเป็นเชื้อแบคทีเรีย ที่พบได้บ่อยคือ สเตร็ปโตคอคคัสกรุ๊ปเอ (Group A Streptococcus) โรคทอนซิลอักเสบในเด็กก่อนวัยเรียนมักเกิดจากเชื้อไวรัส และสามารถติดต่อกันได้ง่าย ส่วนโรคทอนซิลอักเสบ ในเด็กโตและผู้ใหญ่มักจะเกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรีย

สาเหตุการเกิดต่อมทอนซิลอักเสบ

• การสัมผัสกับเชื้อไวรัสหรือเชื้อแบคทีเรีย แล้วเผลอกลืนหรือกินเข้าไป ซึ่งเป็นสาเหตุหลักของทอนซิลอักเสบในเด็กวัยเรียน
• การเป็นโรคอื่นๆ มาก่อน แล้วเกิดการป่วยซ้ำซ้อนกลายเป็นทอลซิลอักเสบ โดยมักจะเป็นไข้รูมาติก หรือ โรคไตอักเสบเฉียบพลันรุนแรง
• การที่พักผ่อนไม่เพียงพอทำให้เชื้อไวรัสหรือเชื้อแบคทีเรียที่โดยปกติแล้วไม่สามารถทำอันตรายใดๆ กับร่างกาย เกิดแข็งแรงขึ้นจนนำไปสู่การเกิดทอนซิลอักเสบได้
• การไม่รักษาความสะอาดของช่องปาก ทำให้เกิดการสะสมของจำนวนเชื้อแบคทีเรียที่มากภายในช่องปาก โดยจะเกิดการรวมกับอาหารหรือเครื่องดื่มไหลลงสู่คอ จากนั้นเชื้อแบคทีเรียเหล่านั้นจะถูกดักจับไว้ที่ต่อมทอนซิล เมื่อเชื้อแบคทีเรียมีปริมาณมากเกินกว่าการรับมือของต่อมทอนซิล ก็จะทำให้เกิดการอักเสบได้

ใครมีโอกาสเป็นทอนซิลอักเสบบ้าง?
   ต่อมทอนซิลอักเสบไม่มีกลุ่มที่เฉพาะเจาะจง แต่มักพบมากในเด็กช่วงอายุน้อยกว่า 15 ปี เนื่องจากเมื่ออายุ 10 ขวบขึ้นไปต่อมทอนซิลจะลดการทำงานลง

ลักษณะอาการต่อมทอนซิลโตและอักเสบ

• มีอาการเจ็บคอ
• ต่อมทอนซิลบวมแดง กลืนแล้วเจ็บ
• มีหนองที่ต่อมทอนซิล
• มีไข้สูง
• กลืนอาหารลำบาก
• มีกลิ่นปาก
• ปวดร้าวไปที่หู

   ในเด็กเล็กที่ยังพูดไม่ได้อาจมีอาการน้ำลายไหล และอาเจียนหลังรับประทานอาหาร หายใจเสียงดังหรือนอนกรน รวมทั้งอาจมีการอักเสบของกล่องเสียงและหลอดลมร่วมด้วย หากต่อมทอนซิลโตเรื้อรังหลังจากหายติดเชื้อแล้ว อาการเหล่านี้อาจหายไป แต่อาจมีภาวะแทรกซ้อนเข้ามาแทนที่ เช่น ภาวะอุดกั้นทางเดินหายใจส่วนบน ทำให้เกิดอาการนอนกรน หรือมีภาวะหยุดหายใจขณะหลับได้

วิธีการรักษา
1. รักษาตามอาการ

• หากเกิดจากไวรัสจะทำการรักษาตามอาการ เช่น ให้ยาลดไข้ ยาพ่น หรือยาอมแก้เจ็บคอ
• หากเกิดจากแบคทีเรีย ต้องเพิ่มยาฆ่าเชื้อแบคทีเรีย ซึ่งโดยส่วนใหญ่ผู้ป่วยจะมีอาการดีขึ้นในช่วงประมาณ 7-10 วัน

• การรักษาด้วยการผ่าตัด เนื่องจากเกิดจากภาวะแทรกซ้อนมีภาวะต่อมทอนซิลอักเสบเรื้อรัง อาจต้องรักษาโดยการผ่าตัด ซึ่งจะช่วยให้อาการต่อมทอนซิลอักเสบเรื้อรังหายเป็นปกติได้ ในการผ่าตัดแพทย์จะทำการใส่เครื่องมือเข้าไปในช่องปากบริเวณต่อมทอนซิล การผ่าตัดลักษณะนี้ ผู้ป่วยจะไม่มีบาดแผลใดที่สามารถมองเห็นได้จากภายนอก

ข้อบ่งชี้ในการผ่าตัดทอนซิล

• ผู้ป่วยที่มีภาวะทอนซิลอักเสบเรื้อรัง มีอาการเจ็บคอเรื้อรัง หรือหนองที่ได้รับการรักษาด้วยยาปฏิชีวนะแล้วไม่ดีขึ้น หรือต่อมทอนซิลกลายเป็นแหล่งสะสมของแบคทีเรียเรื้อรัง
• ต่อมทอนซิลที่เกิดการอักเสบซ้ำๆ จนส่งผลกระทบกับคุณภาพชีวิต เช่น มีไข้ เจ็บคอ ไม่สบายจนต้องหยุดงาน หยุดเรียนบ่อยๆ
• เกิดภาวะแทรกซ้อนจากการอักเสบ เช่น ภาวะหนองรอบทอนซิล หรือหนองบริเวณลำคอ ภายหลังภาวะแทรกซ้อนอาการดีขึ้น ผู้ป่วยควรตัดต่อมทอนซิลออกเพื่อป้องกันการเกิดภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรงซ้ำ
• ทอนซิลโตจนเบียดทางเดินหายใจทำให้หายใจลำบากนอนกรนหรือเกิดภาวะหยุดหายใจขณะหลับ
• ผู้ป่วยที่สงสัยว่าอาจเป็นมะเร็งของต่อมทอนซิลหรือเนื้องอกชนิดอื่นๆ ที่ต่อมทอนซิล

การผ่าตัดต่อมทอนซิลต้องเตรียมตัวอย่างไร

   เนื่องจากต้องใช้ยาสลบในการผ่าตัด ผู้ป่วยจึงต้องเข้ามาเจาะเลือดเพื่อตรวจความสมบูรณ์ของเม็ดเลือด ตรวจสมดุลเกลือแร่ในร่างกาย ตรวจระดับน้ำตาลในเลือด ตรวจค่าตับ ค่าไต เอ็กซเรย์ปอด ตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ และต้องงดน้ำงดอาหารอย่างน้อย 6 ชั่วโมงเพื่อป้องกันการสำลักเอาเศษอาหารเข้าปอด

การดูแลหลังผ่าตัดต่อมทอนซิล

ช่วง 1 สัปดาห์หลังการผ่าตัด ผู้ป่วยควรปฏิบัติตัวดังนี้

• รับประทานอาหารอ่อน รสไม่จัด
• เลี่ยงอาหารที่มีความแข็งที่จะกระทบกับบาดแผลในลำคอ
• งดการไอแรงๆ การขากเสมหะ
• หลังจากรับประทานอาหารทุกครั้ง ให้กลั้วคอเบาๆด้วยน้ำยาบ้วนปากหรือน้ำเกลือ
• แปรงฟันเบาๆ งดแปรงเข้าไปในช่องปากลึกเกินไป
• ทานยาฆ่าเชื้อให้ครบตามที่แพทย์สั่ง
• งดการออกกำลังกายหนักๆ ที่จะเสี่ยงให้เกิดเลือดออกจากแผลผ่าตัด
• หากพบเลือดออกจากแผลผ่าตัดปริมาณมาก ควรพบแพทย์เพื่อตรวจสภาพบาดแผลผ่าตัด

   เมื่อทราบกันแล้วว่าต่อมทอนซิลอักเสบคืออะไร มีวิธีการรักษาอย่างไร การศึกษาข้อมูลเบื้องต้นเพื่อเรียนรู้และรับมือจึงเป็นแนวทางการลดความเสี่ยง รวมถึงเป็นแนวทางการป้องกันที่ดี และสามารถนำข้อมูลเหล่านี้ไปเป็นประโยชน์ในการดูแลตัวเองให้ห่างไกลจากอาการป่วยได้อีกด้วย

สนับสนุนข้อมูลโดย: พญ. อภิสร์ญา พิสิธตระกูลพร แพทย์เฉพาะทางด้าน โสต ศอ นาสิก
ศูนย์การแพทย์ : ศูนย์ หู คอ จมูก โรงพยาบาลบางปะกอก 9 อินเตอร์เนชั่นแนล
สอบถามข้อมูลเพิ่มเติมโทร. 1745 ต่อ ศูนย์ หู คอ จมูก